Aşağıda sunacağım metni yazı işleri müdürü olduğum Anadolu Üniversitesi haftalık kurum içi iletişim gazetesi Anadolu Haber için hazırladım. Bir kitapçık gibi de çıktı alarak gazetedeki editörlerimize ve öğrenci muhabirlerimize dağıttık. Siz de aynı şeyi yapabilir ve uygun görürseniz kullanabilirsiniz…
HABER YAZMA KURALLARI
Sıfır (0) yazıyla yazılır:
o Örneğin: “…sıfır derece…”
Bir (1) yazıyla ya da rakamla yazılabilir.
o “… birincilik kürsüsüne çıktı”,
o “ … 1 oy boş çıkarken, 4 oy da geçersiz sayıldı.”
Diğer sayılarda rakam kullanılır:
o 17.30'da, 11.00’de,
o 13 Temmuz 2009’da,
o 1.500.000 lira,
o 1.250.000 kişi,
o 25 kilogram,
o 150 kilometre,
Binli haneler yazı ve rakamla yazılabilir:
o 1.765 (YANLIŞ: bin 765)
o 2 bin 500,
o 5 milyon 800 bin 455,
o İki buçuk (YANLIŞ: 2 buçuk)
Sayılarda kesirler virgül ile ayrılır:
o 15,2 (15 tam, onda 2),
o 5,26 (5 tam, yüzde 26).
Üleştirme sayıları rakamla değil yazıyla belirtilir:
o 2'şer değil ikişer,
o 9'ar değil dokuzar,
o 100’er değil yüzer.
Sıra sayıları yazıyla (birinci, ikinci, üçüncü, vb) ya da rakamla gösterilebilir. Rakamla gösterilmesi durumunda ya rakamdan sonra bir nokta konur ya da rakamdan sonra kesme işareti konularak derece gösteren ek yazılır:
o 4’üncü, 5'inci, 6'ncı.
Bazı örnek ifadeler:
o … sıfır puanda kaldı.
o … bir kişi öldü.
o … Bu yıl 3’üncü kez düzenlendi.
o … Bu yıl 3’üncüsü düzenlendi. (YANLIŞ: 3.’sü düzenlendi)
o … 3 kilometre daha uzatılacak.(YANLIŞ: 3 km. daha uzatılacak)
o … 4 bin 300 metrekare otoparkı bulunuyor.(YANLIŞ: 4300 M kare, M2)
o … 1.93’lük forvet oyuncusu…
o …. Katılanların %63’ünün (YANLIŞ:…yüzde 63’ünün )
AY, GÜN YA DA TARİHLERİN YAZILIŞI
“Habere tarihle başlanmaz”
Eğer güncel haber metninde belirtilecek tarih, bulunulan yıl içerisinde ise yılın belirtilmesine gerek yoktur.
Ancak başka bir yıla ait ise yıl belirtilmelidir.
o … bölge toplantısı 11-14 Temmuz günleri arasında gerçekleştirilecek.
o … karşılaşma bugün (10 Haziran) oynanacak.
o … 14 Temmuz’da sona erecek.
o … 14 Temmuz Çarşamba günü oynanacak.
Belirli bir gün ve ayı bildiren gün ve ay adları büyük harfle başlar:
o 29 Kasım 1956 Salı günkü…
o 18 Aralık 1999’da göreve başlayan…
o Geçtiğimiz Mayıs ayında…
o Önümüzdeki Çarşamba günü…
Belirli bir tarih belirtmeyen ay ve gün adları küçük harfle başlar:
o Üniversiteler genellikle eylül ayı sonlarında öğretime başlar.
o Yürütme kurulu toplantılarını çarşamba günleri yaparız.
o Eylül ayı sonlarında başlayan göç, aralık ayı sonunda tamamlanır.
SAATLERİN YAZILIŞI
Haberde saat, rakam kullanılarak yazılır.
Rakamlar arasına nokta konur.
o Örneğin “saat 20.50’de” gibi.
o “sabah saat 04.30’da” ifadesi yerine, “04.30’da” yazılmalıdır.
o “akşam 04.30’da” ifadesi yerine, “16.30’da” yazılmalıdır.
o “saat 16.00 sularında” ifadesi yerine “saat 16.00 sıralarında” yazılmalıdır.
o “saat 11.25 sıralarında” ifadesi de yanlıştır; zaten dakikasıyla belirtilmektedir.
TDK’ya göre çeyrek, dakika, saniye ifadesi yoksa saatlerin yazı ile eğer bu ifadeler varsa rakamla yazılması gerekmektedir.
o Derse 08.45’te başlandı.
o Yarın sabah saat 08.00’de buluşacağız. (YANLIŞ: Sabah saat sekizde buluşacağız)
BÜYÜK HARFLERİN KULLANILDIĞI YERLER
Cümle büyük harfle başlar.
Cümle içinde tırnak veya yay ayraç içine alınan cümleler büyük harfle başlar ve sonlarına uygun noktalama işareti (nokta, soru, ünlem) konur:
o Başbakan “Yeni anayasa çalışmalarını aralıksız sürdüreceğiz.“ diye konuştu.
İki noktadan sonra gelen cümleler büyük harfle başlar:
o Toplantıya katılacak isimler şunlar: Ahmet Yılmaz, Mehmet …
o Başbakan, şöyle konuştu: “Atılacak adımlar gelecekte çok büyük yatırımların …”
Rakamla başlayan cümlelerde rakamdan sonra gelen kelime büyük harfle başlamaz:
o 2005 yılında Türk Dil Kurumunun 73. yılını kutladık.
Özel adlar büyük harfle başlar.
Kişi adlarıyla soyadları büyük harfle başlar:
o Mustafa Kemal Atatürk, İsmet İnönü, Kâzım Karabekir
Kişi adlarından önce ve sonra gelen saygı sözleri, unvanlar, lakaplar, meslek ve rütbe adları büyük harfle başlar:
Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, Kaymakam Erol Bey, Sayın Prof. Dr. Hasan Yılmaz, Mustafa Efendi, Zeynep Hanım, Yüzbaşı Cengiz Topel…
Yer adları (kıta, bölge, il, ilçe, köy, semt, cadde, sokak, semt vb.) büyük harfle başlar:
o Asya, Avrupa, Afrika, Amerika;
o İç Anadolu, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Yakın Doğu;
o Ankara, İstanbul, Taşkent, Bağdat, Moskova;
o Turgutlu, Ürgüp, Ahlat; Çayırbağı, Akçaköy; Bahçelievler, Cebeci;
o Atatürk Bulvarı, Ziya Gökalp Caddesi; Sankiyedim Sokağı, Asmalımescit Sokağı.
Yer adlarında ilk isimden sonra gelen deniz, nehir, göl, dağ, boğaz vb. tür bildiren ikinci isimler büyük harfle başlar:
o Ağrı Dağı, Aral Gölü, Çanakkale Boğazı, Dicle Irmağı, Ege Denizi, Erciyes Dağı,
o Fırat Nehri, Tuna Nehri, Van Gölü, Zigana Geçidi, Süveyş Kanalı.
Kitap, dergi, gazete ve sanat eserlerinin (tablo, heykel, müzik) her kelimesi büyük harfle başlar:
o Nutuk, Safahat, Kendi Gök Kubbemiz, Anadolu Notları, Sinekli Bakkal;
o Türk Dili, Türk Kültürü, Varlık; Resmî Gazete, Hürriyet, Milliyet, Türkiye, Yeni Yüzyıl, Yeni Asır;
o Saraydan Kız Kaçırma, Onuncu Yıl Marşı.
Özel ada dâhil olmayan gazete, dergi, tablo vb. sözler büyük harfle başlamaz:
o Milliyet gazetesi,
o Türk Dili dergisi,
o Halı Dokuyan Kızlar tablosu.
Kurum, kuruluş ve kurul adlarının her kelimesi büyük harfle başlar:
o Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türk Dil Kurumu, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi,
o Devlet Malzeme Ofisi, Millî Kütüphane, Muharip Gaziler Derneği,
o Emek İnşaat, Danışma Kurulu…
Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, genelge adlarının her kelimesi büyük harfle başlar:
o Medeni Kanun, Borçlar Hukuku (kanun), Atatürk Uluslararası Barış Ödülü Tüzüğü, Telif Hakkı Yayın ve Satış Yönetmeliği.
Kurum, kuruluş, kurul, merkez, bakanlık, üniversite, fakülte, bölüm, kanun, tüzük, yönetmelik vb.ni bildiren kelimeler, belli bir kurum vb. kastedildiğinde büyük harfle başlar:
o Bu yıl Meclis, yeni döneme erken başlayacak.
o Son aylarda Kurum, yazım konusunda yoğun bir çalışma içine girdi.
o 2876 sayılı Kanun bu yıl yeniden gözden geçiriliyor.
o Bu madde Yönetmelik’in 4’üncü maddesine aykırı düşmektedir.
Millî ve dinî bayramlarla bayram niteliği kazanmış günlerin adları büyük harfle başlar:
o 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı,
o Ramazan Bayramı,
o Kurban Bayramı,
o Anneler Günü,
o Öğretmenler Günü,
o Hıdırellez.
Kurultay, bilgi şöleni, açık oturum vb. toplantıların adlarında her kelime büyük harfle başlar:
o V. Uluslararası İletişim Sempozyumu,
o İktisat Kongresi.
Özel adlar yerine kullanılan "o" zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz.
o Toplantıya o da katılacak.
o Toplantıya O’nun da katılması bekleniyor (YANLIŞ).
Millet, boy, oymak adları büyük harfle başlar:
o Türk, Alman, İngiliz, Japon; Oğuz, Kazak, Kırgız, Özbek, Tatar; Karakeçili, Hacımusalı.
Dil ve lehçe adları büyük harfle başlar:
o Türkçe, Almanca, İngilizce, Rusça, Arapça; Oğuzca, Kazakça, Kırgızca, Özbekçe, Tatarca.
Devlet adları büyük harfle başlar:
o Türkiye Cumhuriyeti, Amerika Birleşik Devletleri, Azerbaycan Cumhuriyeti.
Din ve mezhep adları ile bunların mensuplarını bildiren sözler büyük harfle başlar:
o Müslümanlık, Müslüman; Hristiyanlık, Hristiyan; Musevilik, Musevi.
Din ve mitoloji ile ilgili özel adlar büyük harfle başlar:
o Tanrı, Allah, Cebrail, Zeus, Oziris, Kibele.
Ancak tanrı kelimesi özel ad olarak kullanılmadığında küçük harfle başlar:
o Eski Yunan tanrıları.
Bazı dinî terimlerin küçük harfle başlaması gelenekleşmiştir:
o cennet, cehennem, uçmak, tamu, peygamber, sırat köprüsü.
Gezegen ve yıldız adları büyük harfle başlar:
o Merkür, Neptün, Plüton, Halley, Dünya,Güneş, Ay vb.
• Dünya, güneş, ay kelimeleri gezegen anlamı dışında kullanıldığında küçük harfle başlar.
Müzikte kullanılan makam ve tür adları büyük harfle başlamaz:
o acemaşiran, acembuselik, hicazkâr, türkü, varsağı, bayatı.
NOKTALAMA İŞARETLERİ
Nokta ( . )
• Cümlenin sonuna konur:
o Türk Dil Kurumu, 1932 yılında kurulmuştur.
• Bazı kısaltmaların sonuna konur:
o Dr. (doktor), Yrd. Doç. (yardımcı doçent), Prof. (profesör).
• Sayılardan sonra sıra bildirmek için konur:
o 3. (üçüncü); II. Mehmet; 2. Cadde, 20. Sokak.
• Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur:
o Tren 09.15'te kalktı. Toplantı 13.00’te başladı.Tören 17.30'da, hükûmet daireleri kapandıktan yarım saat sonra başlayacaktır. (Tarık Buğra)
• Beş ve beşten çok rakamlı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve araya nokta konur:
o 326.197, 49.750.812, 28.434.250.310.500.
• Tırnak işareti içinde verilen cümlenin noktası ayrı, tırnak işareti dışındaki cümlenin noktası ayrı konur:
o “Bir yardım eli de siz uzatın.” dedi.
• Kesirli sayıları yazda birbirinden ayırırken nokta kullanılmaz:
o 3.5 kilogram (Yanlış) 3,5 kilogram (Doğru)
• Gelenekleşmiş olan T.C. (Türkiye Cumhuriyeti) ve T. (Türkçe) kısaltmalarının dışında büyük harflerle yapılan kısaltmalarda nokta kullanılmaz:
o ABD, TBMM, TRT, BOTAŞ
Virgül ( , )
• Birbiri ardınca sıralanan eş görevli kelime ve kelime gruplarının arasına konur:
o Fırtınadan, soğuktan, karanlıktan ve biraz da korkudan sonra bu sı¬cak, aydınlık ve sevimli odanın havasında erir gibi oldum.
• Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur:
o Bir varmış, bir yokmuş.Umduk, bekledik, düşündük.
• Cümlede özel olarak vurgulanması gereken ögelerden sonra konur:
o Binaenaleyh, biz her vasıtadan, yalnız ve ancak, bir noktainazardan istifade ederiz.
• Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş olan ögeleri belirtmek için konur:
o Saniye Hanımefendi, merdivenlerde oğlunun ayak seslerini duyar duymaz, hasretlisini karşılamaya atılan bir genç kadın gibi, koltuğundan fırlamış ve ona kapıyı kendi eliyle açmaya gelmişti.
• Cümle içinde ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için konur:
o Şimdi, efendiler, müsaade buyurursanız, size bir sual sorayım.
• Sayıların yazılışında, kesirleri ayırmak için konur:
o 38,6 (otuz se¬kiz tam, onda altı), 25,33 (yirmi beş tam, yüzde otuz üç), 0,45 (sıfır tam, yüzde kırk beş).
• Metin içinde tekrarlı bağlaçlardan önce ve sonra virgül konmaz:
o Hem gider hem ağlar.
o Ya bu deveyi gütmeli ya bu diyardan gitmeli.
o Ne aradı ne sordu.
• Metin içinde -ınca / -ince anlamında zarf-fiil görevinde kulla¬nılan mı / mi ekinden sonra virgül konmaz:
o Ben aç yattım mı kötü kötü rüyalar görürüm nedense.
• Metin içinde zarf-fiil ekleriyle oluşturulmuş kelimelerden sonra virgül konmaz:
o Şimdiye dek, ben kendimi bildim bileli kimse Değirmenoluk köyünden kaçıp da başka köyde çobanlık, yanaşmalık etmedi.
o Meydanlığa varmadan bir iki defa İsmail kendisini gördü mü diye kahveye baktı.
o belirterek, şöyle dedi (YANLIŞ) (Virgül kullanılmaz.)
• Kendisinden sonraki cümleye bağlı olarak ret, kabul ve teşvik bil¬diren hayır, yok, evet, peki, pekâlâ, tamam, olur, hayhay, başüstüne, öyle, haydi, elbette gibi kelimelerden sonra konur:
o Peki, gideriz.
o Olur, ben de size katılırım.
o Hayhay, memnun oluruz.
o Haydi, geç kalıyoruz.
o Evet, kırk seneden beri Türkçe merhale merhale Türkleşiyor.
• Tırnak işaretinden önce virgül kullanmaya gerek yoktur.
o Rektör “Eğitim en önemli sorunumuzdur.” dedi.
• Şart ekinden sonra virgül konmaz:
o Gör gözlerinle de aklın yatarsa anlatıver millete.
• Metin içinde ve, veya, yahut, vs. ile vb. bağlaçlarından önce de sonra da virgül konmaz.
Kesme İşareti ( ' )
Kişi adları, soyadları ve takma adlar:
o Atatürk’üm, Fatih Sultan Mehmet’e, Muhibbi’nin, Gül Baba’ya, Sultan Ana’nın, Yurdakul’dan, Kâzım Karabekir’i, Yunus Emre’yi, Ziya Gökalp’tan, Refik Halit Karay’mış, Ahmet Cevat Emre’dir, Namık Kemal’se.
Sonunda p, ç, t, k ünsüzlerinden biri bulunan Ahmet, Çelik, Çiçek, Halit, Mehmet, Mesut, Murat, Özbek, Recep, Yiğit, Bosna-Hersek, Gaziantep, Kerkük, Sinop, Tokat, Zonguldak gibi özel adlara ünlüyle başlayan ek getirildiğinde
Özel adlar için yay ayraç içinde bir açıklama yapıldığında kesme işareti yay ayraçtan sonra konur:
o Yunus Emre (1240?-1320)'nin, Yakup Kadri (Karaosmanoğlu)'nin.
o Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)’nin, Fotoğraf Kulübü (FK)’nün
Kurum, kuruluş, kurul ve iş yeri adlarına gelen ekler kesmeyle ayrılmaz:
o Türkiye Büyük Millet Meclisine,
o Türk Dil Kurumundan,
o Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dekanlığına,
o Hacettepe Üniversitesi Rektörlüğüne,
o Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Başkanlığının;
o Bakanlar Kurulunun,
o Danışma Kurulundan…
o Yabancı Diller Yüksekokuluna
Unvanlardan sonra gelen ekler kesmeyle ayrılmaz:
o Cumhurbaşkanınca, Başbakanca,
o Türk Dil Kurumu Başkanına göre vb.
o Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için konur:
o TBMM'nin, TDK'nin, BM'de, ABD'de, TV'ye.
Akım, çağ ve dönem adlarından sonra gelen ekler kesmeyle ayrılmaz:
o Eski Çağın, Yükselme Döneminin,
o Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatına.
Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz:
o Türklük, Türkleşmek, Türkçü, Türkçülük, Türkçe, Müslümanlık, Hristiyanlık, Avrupalı, Avrupalılaşmak, Aydınlı, Konyalı, Bursalı, Ahmetler, Mehmetler, Yakup Kadriler, Türklerin, Türklüğün, Türkleşmekte, Türkçenin, Müslümanlıkta, Hollandalıdan, Hristiyanlıktan, Atatürkçülüğün.
Sonunda nokta bulunan kısaltmalarla üs işaretli kısaltmalar kesmeyle ayrılmaz. Bu tür kısaltmalarda ek noktadan ve üs işaretinden sonra, kelimenin ve üs işaretinin okunuşuna uygun olarak yazılır:
o vb.leri, Alm.dan, İng.yi;
o cm³e (santimetre küpe),
o m²ye (metre kareye),
o 64ten (altı üssü dörtten).
Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur:
o 7’ncisi (YANLIŞ: 7.’si)
o 2'nci kat; 8'inci madde,
o 7,65’lik,
o 1985'te,
o 1919 senesi Mayısının 19'uncu günü Samsun'a çıktım.
Bir ek veya harften sonra gelen ekleri ayırmak için konur:
o a'dan z'ye kadar, b'nin m'ye dönüşmesi,
o Türkçede -lık'la yapılmış sözler.
Kıta, deniz, nehir, göl, dağ, boğaz, geçit, yayla; ülke, bölge, il, ilçe, köy, semt, bulvar, cadde, sokak vb. coğrafyayla ilgili yer adları:
o Asya’nın, Marmara Denizi’nden, Akdeniz’i, Meriç Nehri’ne, Van Gölü’ne, Ağrı Dağı’nın, Çanakkale Boğazı’nın, Zigana Geçidi’nden, Uzunyayla’ya, Türkiye’dir, İç Anadolu’da, Doğu Anadolu’ya, Ankara’ymış, Sungurlu’ya, Ziya Gökalp Bulvarı’ndan, Yıldız Mahallesi’ne, Taksim Meydanı’ndan, Reşat Nuri Sokağı’na.
Kitap, dergi, gazete ve sanat eseri (tablo, heykel, müzik vb.) adları:
o Nutuk’ta, Safahat’tan, Kiralık Konak’ta, Sinekli Bakkal’ı, Hürriyet’te, Resmî Gazete’de, Onuncu Yıl Marşı’nı, Yunus Emre Oratoryosu’nu, Atatürk Uluslararası Barış Ödülü’nü.
Saray, köşk, han, kale, köprü, anıt vb. adları:
o Dolmabahçe Sarayı’nın, Çankaya Köşkü’ne, Sait Halim Paşa Yalısı’ndan, Ankara Kalesi’nden, Horozlu Han’ın, Galata Köprüsü’nün, Bilge Kağan Abidesi’nde, Çanakkale Şehitleri Anıtı’na.
Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge ve genelge adları:
o Millî Eğitim Temel Kanunu’na, Medeni Kanun’un, Atatürk Uluslararası Barış Ödülü Tüzüğü’nde, Telif Hakkı Yayın ve Satış Yönetmeliği’nin.
Millet, boy, oymak adları:
o Türk’üm, Alman’sınız, İngiliz’den, Rus’muş, Oğuz’un, Kazak’a, Kırgız’ım, Özbek’e, Karakeçili’nin, Hacımusalı’ya.
Devlet adları:
o Türkiye Cumhuriyeti’ni, Osmanlı Devleti’ndeki, Amerika Birleşik Devletleri’ne, Azerbaycan Cumhuriyeti’nden.
Din ve mitoloji ile ilgili özel adlar:
o Allah’ın, Tanrı’ya, Cebrail’den, Zeus’u.
Özel günler, bayramlar yazılırken baş harfler büyük, gelen ekler ise kesme işaretiyle ayrılır.
o Ramazan Bayramı’nız kutlu olsun
o Aşure Günü’nde aşure pişirilir.
Noktalı Virgül ( ; )
Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya takımları birbirinden ayırmak için konur:
o Erkek çocuklara Doğan, Tuğrul, Aslan, Orhan; kız çocuklara ise İnci, Çiçek, Gönül, Yonca adları verilir.
o Türkiye, İngiltere, Azerbaycan; İstanbul, Londra, Bakü.
Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur:
o Sevinçten, heyecandan içim içime sığmıyor; bağırmak, kahkahalar atmak, ağlamak istiyorum.
o At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır.
YANLIŞ: Rektör; “…” dedi.
İki Nokta ( : )
Kendisinden sonra örnek verilecek cümlenin sonuna konur: Aynen burada olduğu gibi…
Kendisinden sonra açıklama yapılacak cümlenin sonuna konur: Aynen burada olduğu gibi…
Tırnak İşareti ( “ ” )
Başka bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi aktarılan sözler tırnak içine alınır.
o Rektör şöyle konuştu: “….. .”
o Rektör “..… .” dedi.
o YANLIŞ: Rektör: “…” dedi. / Rektör, “…” dedi. / Rektör; “…” dedi.
Tırnak içindeki alıntının sonunda bulunan işaret (nokta, soru işareti, ünlem işareti vb.) tırnak içinde kalır.
o “İzmir üzerine dünyada bir şehir daha yoktur!” diyorlar.
Özel olarak belirtilmek istenen sözler tırnak içine alınır:
o Yeni bir “barış taarruzu” başladı.
Cümle içerisinde kitapların ve yazıların adları ve başlıkları tırnak içine alınır / koyu da yazılabilir.
o Yahya Kemal'in bazı şiirleri “Kendi Gök Kubbemiz” adı altında çıktı.
o “Yazım Kuralları” bölümünde bazı uyarılara yer verilmiştir.
Tırnak içine alınan sözlerden sonra kesme işareti kullanılmaz:
o Yahya Kemal’in “Aziz İstanbul”unu okudunuz mu?
Tek Tırnak İşareti ( ‘ ‘ )
Yalnızca çift tırnak içindeki bir cümle içinde başka bir tırnak ihtiyacı varsa kullanılır. Çift tırnak olmaksızın kullanılmaz.
o “Sağlık Bakanı bu konuda ‘olmaz, yapamayız’ diyor.”
Ünsüz Sertleşmesi
Bir sözcük “f, s, t, k, ç, ş, h, p” ile bitiyorsa gelen ek “c, d, g” ile başlıyorsa son sesin etkisiyle “ç, t, k” şeklinde sertleşir.
o 5’te, 5’te
Düzeltme İşareti
o hâl (durum)
o hâlâ (zaman)
o kâr (kazanç)
o imkân
o kâğıt
o dükkân
o hikâye
o millî (ulusal)
o resmî yazışma (resmiyetle ilgili)
o askerî bando
o dinî konuşma (dinle ilgili)
o ilmî tartışma
Bazı Kelimelerin Yazımı
o öge (öğe -YANLIŞ)
o birçok
o pek çok
o birtakım (bazı anlamında)
o herhangi bir
o yayın
o yayımlamak- (yayınlamak- YANLIŞ)
o basın (yazılı basın-YANLIŞ)
o bir arada
o yan yana
o art arda
o herkes
o katalog
Akademik Unvanların Yazılışı
• Akademik unvanların yazılışında şu kurallara dikkat ediniz:
o Rektör: Üniversite yöneticisi
o Dekan: Fakülte yöneticisi
o Müdür: Yüksekokul, birim yöneticisi
o (Genel, Fakülte, Okul) Sekreteri: İdari yönetici
o Prof. Dr. : Profesör Doktor, doktora tezi hazırlamış
o Prof. : Profesör, sanatta yeterlilik sahibi, doktor unvanı yok
o Doç. Dr. : Doçent Doktor
o Yrd. Doç. Dr. : Yardımcı Doçent Doktor
o Arş. Gör. : Araştırma Görevlisi
o Uzm. : Uzman
o Okt. : Okutman
o Öğr. Gör. : Öğretim Görevlisi
o Dr. : Doktor
o Dt. : Dişçi
o Öğretim elemanı : Tüm akademik personel anlamındadır.
o Öğretim üyesi : Doçent ve Profesörler için kullanılır.
Diğer Kurallar
Haber cümleleri doğru, kısa ve kolayca anlaşılır olmalıdır.
Bir cümlede sadece bir fikre yer verilmelidir.
Cümleler olabildiğince kısa ve öz anlatımlar içermelidir.
Cümleler duru, yalın ve açık olmalıdır.
Muhabir kendi fikirlerini haber metnine katmamalı ya da karıştırmamalıdır.
“Hasan amca”, “Hatice teyze”, “Mehmet dede”, “Ayşe nine”, “Bakkal amca”, “Terzi teyze” gibi ifadeler yerine bu kişilerin adları ya da soyadlarına yer verilmeli; bu tür sıfatlar kullanılmamalıdır. Haberin okurunun herkes olduğu unutulmamalıdır.
Haber metninde geçen “benim, ben, bana, bizi, bizim” gibi sözleri, haber kaynağına gönderme yaparak kullanmak gereklidir.
“Şok oldular”, “iğne atsan yere düşmez” gibi sıradan tanımlamalardan kaçınılmalıdır.
“Bilindiği gibi”, “öte yandan”, “bu arada” gibi klişe ve boş sözcüklerden kaçınılmalıdır.
Bağlaç olan “ki” şu kelimeler dışında ayrı yazılır:
o sanki, oysaki, mademki, belki, hâlbuki, çünkü
Her paragraf kendi içinde bütünlük taşıyan bir düşünceyi aktarır.
Aslında her bir paragraf küçük bir kompozisyon gibi de düşünülebilir.
1-13 arasında kelimeli cümleler “çok kolay anlaşılan”, 14-18 kelimeli cümleler “kolay anlaşılan”, 19-25 kelimeli cümleler de “anlaşılan” cümlelerdir.
Haber metninde sunuşu rahatlatmak adına gerektiği kadar paragraf ya da satır başı yapılması tavsiye edilir.
Ara başlık kullanmak da okuyucuyu rahatlatmak adına önemli görülür. Ancak ara başlıklar en fazla dört sözcük olursa iyi olur. Makbul olanı iki-üç sözcük içermesidir.
“Anadolu Üniversitesi” ifadesi yerine kimi durumlarda “Üniversitemiz” yazılabilir. “Üniversitemiz” sözcüğü cümle başında yer almıyor, cümle içinde geçiyorsa, ilk harfi küçük olmalıdır.
İngilizcesi yazılan kelimelerde büyük “i” harfine dikkat edilmelidir. İngilizcede büyük “İ” harfi yoktur. Onun yerine “I” harfi kullanılmalıdır.
Haber Aktarma Yüklemleri
Haber metninin büyük bölümünü dolaylı aktarma yüklemleriyle yazmak sıkıntı yaratır. Bir doğrudan alıntı, iki dolaylı alıntı (”D”+2DL) formülüne göre metin hazırlanabilir.
o belirtmek, söylemek, “…” demek
o açıklamak, “…” demek, belirtmek
o “…” demek, söylemek, ifade etmek
En çok kullanılan haber yüklemleri kullanma sıklığına göre şu şekilde sıralanır:
o açıklamak
o demek
o söylemek
o belirtmek
o diyekonuşmak
o ilerisürmek
o vurgulamak
o şöylekonuşmak
o anlatmak
o kaydetmek
o bildirmek
o değinmek
o üzerinde durmak
o dikkat çekmek
“sözlerini şöyle sürdürdü” yükleminden sonra iki nokta üst üste konularak paragraf yapılmalı ve çift tırnak içince doğrudan aktarmaya yer verilmelidir. Bu yüklem haber metninin ortalarında kullanılmaya daha uygundur. Bu yüklemle haber sona ermez.
“sözlerine ekledi” yüklemi haber metninin en son yüklemi olarak kullanılır.
Bazı Yanlış ve Doğrular
DÜZELTME İŞARETLERİ
Anadolu Üniversitesi
İletişim Bilimleri Fakültesi
Gazetecilik Bölüm Başkanı
Erkan Yüksel
