Fulya OMAÇ / Sakız Adası - YUNANİSTAN
Tarihi yüzyıllar öncesine dayanan ve dünyada sadece Yunanistan’ın Sakız (Chios) Adası’nda Paskalya kutlamalarının Kutsal Cumartesi gecesinde gerçekleştirilen Roket Savaşları etkinliği bu yıl da altın sarısına boyadığı gökyüzünde seyrine doyum olmayan muhteşem bir görsel şölen oluşturdu.
Rusya-Ukrayna, Filistin-İsrail, Lübnan-İsrail, İsrail-İran son dönemlerde birbirlerine onlarca, yüzlerce hatta bazıları binlerce roket attı. Savaş kokan bu roketlerin aksine adı Roket Savaşı da olsa Sakız Adası’nda rakip iki mahallenin kilise cemaatleri birbirlerinin kiliselerine yaklaşık iki buçuk saat süre boyunca fırlattıkları binlere el yapımı havai fişekler bittiğinde bir araya gelerek Paskalya Bayramı kutlaması yapıyorlar.
KÖKÜ OSMANLI EGEMENLİĞİ’NE DEK UZANIYOR
Adanın Osmanlı egemenliğinde olduğu dönemlere dek uzanan ve renkli görüntülere sahne olan havai fişek savaşı geleneği Sakız Adası’nda yaklaşık 130 yıldır yaşatılıyor. Tüm dünyada eşi benzeri olmayan bu paradoksal gelenek her yıl Paskalya’nın Büyük Cumartesi Günü, Kıyamet Gecesi'nde adanın kuzeyindeki Vrontados Köyü’nde birbirlerinden yaklaşık 400 metre uzaklıktaki iki tepenin üzerine inşa edilen köyün iki rakip mahallesindeki en büyük kiliseleri Agios (Aziz) Markos ile Panagia (Hz. Meryem) Erithiani Kiliseleri arasında gerçekleştiriliyor. Vrontados’ta derinlere kök salmış yaşam ve köken izlerine hayat veren Roket Savaşları adanın en ünlü Paskalya geleneğinin kimliğini oluşturuyor.
HEDEF KARŞI KİLİSEDEKİ SAAT İLE KUBBE VE ASLAN İKONUNU VURMAK
Köyün iki rakip kilisesinin cemaatleri dostane bir iç savaş yürüterek savaşırken, Aziz Markos cemaatinin hedefi karşı taraftaki kilisenin saatini, Panagia Erithiani (Erityani) cemaatinin hedefi ise karşıdaki kilisenin kubbesi ve kapısındaki aslan ikonunu vurmak olurken eşit sayıdaki on binlerce ev yapımı roketi ateşliyorlar. Ertesi sabah da kazananı belirlemek için her kulenin çarptığı roket sayısı sayılıyor. Günümüzde havai fişeklerle yapılan atışlar, Osmanlı döneminde yetkililerin 1889'da kullanımını yasaklayana kadar, daha önceleri gerçek toplarla yapılıyormuş. İzleyenlere gökyüzünde inanılmaz bir ışık şöleni sunan Roket Savaşları (Ruketopolemos / Roket polemiği) bu yıl 4-5 Mayıs tarihlerinde binlerce havai fişeğin ateşlenmesiyle gerçekleştirildi.
ROKET SAVAŞI ETKİNLİĞİ SAKIZ ADASI’YLA ÇEŞME EKONOMİSİNE KATKI SAĞLADI
Dünya çapında ilgi uyandıran Roket Savaşları tehlikeli de olsa bu yıl da çok sayıda ziyaretçiyi Sakız Adası’na çekmeyi başardı. Geceyi adeta gündüze çeviren bu muhteşem etkinliği yakından izlemek ve Paskalya Bayramı kutlamaları coşkusuna ortak olmak isteyen birçok yerli ve yabancı turist Sakız Adası’ndaki tüm otelleri doldurdu. Turistler adada kiralık araç bulmakta da zorlanırken, birçok restoran ise rezervasyonsuz müşteri kabul edemedi. Türkiye’den de etkinlik için birçok turizm acentesi ‘Roket Savaşı turu’ düzenledi. Bu turlara katılan birçok Türk turist ile Rus, İngiliz ve Latin Amerikalı turist de Cuma gününden feribotlarla İzmir’in turizmdeki lokomotif ilçesi Çeşme’den Sakız Adası’na geçti. Adaya geçmeden 1-2 gün önce Çeşme’ye gelen turistler burada en az bir gece konaklayıp, önce Çeşme’yi sonra da Sakız Adası’nı keşfettiler. Böylece Paskalya Bayramı ile Roket Savaşları etkinlikleri hem Sakız Adası’nın hem de Çeşme’nin ekonomilerine katkı sağladı.
TURİSTLER KUTSAL CUMA AYİNİNİ DE İZLEDİ
Adaya Cuma gününden geçen aralarında Türklerin de olduğu turistler, Paskalya Bayramı kapsamında düzenlenen ‘Kutsal Cuma’ veya ‘Kara Cuma’ olarak da adlandırılan Hz. İsa'nın bir dizi sorgulama ve işkencenin ardından Kudüs’te çarmıha gerilmesi ile ölümünün anıldığı ‘Büyük Cuma’ törenini de izleme fırsatı buldu. Resmi geçit ve kilisede ayin şeklinde gerçekleştirilen tören için adanın merkezindeki farklı kiliselerin cemaatleri Sakız Belediyesi’nin önündeki Vounaki Meydanı’nda toplandı. Her kilisenin cemaati kendi mahallelerinin kiliselerin hazırladığı İsa Mesih’in çarmıhtan indirilmiş halinin ikonasını içeren işlemeli örtünün (epitaphios) yer aldığı çiçeklerle süslü katafalkın etrafında toplandı. Sakız Adası Piskoposluğu'ndan başlayan Epitaphios ise, Sakız Adası Belediyesi Filarmoni Orkestrası'nın hüzünlü marşları eşliğinde Liman’dan geçerek bir süre sonra meydandaki diğer katafalklarla buluştu.
Katafalklar Alayı, kalabalık bir atmosferde, yüzlerce inananın yanı sıra adanın siyasi ve askeri yetkililerinin katılımıyla gerçekleşti. Sakız Adası Metropoliti tarafından iyi dileklerde bulunulmasının ardından da Epitaphios’un yer aldığı katafalklar, cemaatlerin bağlı bulunduğu kiliselerinin papazları önderliğinde omuzlar üstünde uzun sokaklar kat edilerek kiliselerine taşındı. Meydandaki temsili cenaze töreninin ardından kiliselerde ilahiler okunup, dualar edilerek ayin yapıldı.
BİNLERCE HAVAİ FİŞEK ATEŞLENDİ
Roket Savaşları 2015 yılına dek yaklaşık 60-125 bin civarında havai fişeğin ateşlenmesiyle gerçekleşiyordu. Ancak alınan tüm önlemlere rağmen ateşlenen havai fişeklerden bazılarının kiliselerin çevresindeki evlere isabet etmesiyle yangın çıkarması ve pencerelerin camlarını kırması gibi nedenlerden dolayı Vrontados Köyü bölge sakinleri maddi hasara ilişkin şikayette bulunmuş, etkinlik 2016 yılında geçici olarak iptal edilmişti. Fırlatılan roketlerin süresi ve sayısıyla ilgili sınırlamalar getirilerek 2017'de tekrar düzenlenmeye başlayan etkinlikte o tarihten bu yana her yıl yaklaşık 100 bin adet havai fişeğin ateşlenmesine izin veriliyor. Pandemi’den sonra ise bu sayı daha da düşerek geçtiğimiz yıl ancak 30 bin civarı adet roket ateşlenmişti. Bu yıl ise yaklaşık 20 bin adet havai fişek gökyüzünü ışıldattı.
11 BİN EURO’LUK KAYNAK AYRILDI
Paskalya’nın arifesini oluşturan Kutsal Cumartesi gününde gerçekleştirilen Roket Savaşları etkinliği için gündüz saatlerinde belediyenin de desteğiyle havai fişeklerin fırlatılacağı kiliseler ve civarlarındaki evlerin tamamı çelik örgülü tellerle yangına ve olası kazalara karşı çevrilerek koruma altına alındı. Evlerin koruma altına alınması için Sakız Adası Belediyesi tarafından bu yıl yaklaşık 11 bin 900 Euro’luk kaynak ayrıldı. Herhangi bir yangın çıkması olasılığına karşı da itfaiye araçları kilit noktalarda bekletildi. Vrondatos Köyü’ndeki birçok yol da araçların zarar görmemesi için trafiğe kapatıldı.
SEVGİYLE TEK TEK YAPILAN EL YAPIMI ROKETLER
Roketler Aziz Markos ve Panagia Erityani kiliselerinin cemaati olan ve oturdukları mahallelere göre takımlara ayrılan, çoğunluğu gençlerden oluşan kişilerce hazırlandı. Kökleri yüzyılların derinliklerine uzanan bir sanatı sürdüren roket yapımcıları, "El yapımıdır, tek tek sevgiyle yapılmıştır" diye yorumda bulunurken, tek bir roketin yapımının bir saatte yakın sürdüğünü belirttiler. Aralarında komik adların da olduğu sırtlarında takım isimleri basılı tişörtlerini giyen gençler gün boyunca roketlerin fırlatılacağı rampaların yapımıyla ilgilendi. Gösteri saatinde de barut içeren itici gaz karışımıyla doldurdukları tahta çubuklardan oluşan roketleri, yivli platformlardan fırlattılar. Aziz Markos Kilisesi’nin kubbesiyle, ana giriş kapısının üzerindeki Aziz Markos heykeline, karşı tarafta ise Panagia Erithiani Kilisesi’nin saatine karşılıklı binlerce havai fişeğin fırlatıldığı bu özel gecede, havai fişekler kademe kademe ateşlendi. Saat 20.00'den sonra roketatarların kurulumunun ardından ekipler, mahallelerdeki çan kulelerine doğru deneme atışları yaptı ve atışların ara bölgede bulunan evlere isabet etmeyeceğini kontrol etti. Start zilleri çalar çalmaz da ilk toplu atışlar geceyi gündüze çevirirdi.
ROKET SAVAŞI’NA PASKALYA AYİNİ GEÇİCİ ATEŞKESİ
Saat 22:45’de Paskalya Ayini için ara verilerek geçici ateşkes yapıldı. Dualar ve İncil’den bölümlerin okunduğu Paskalya Ayini’nde saatler tam gece yarısını gösterdiğinde ayini yöneten Papaz, kilisenin dini heyeti tarafından Kudüs’te Kutsal Kabir Kilisesi'ndeki Hz. İsa’nın mezarından getirilen Kutsal Işık ile Paskalya mumunu yakarak İsa’nın dirildiğini ilan etti. Kilise cemaati de kutsal ışıkla yanan bu mumdan beraberlerinde getirdikleri mumları yakarak, İsa Peygamber’in dirilişini kutladı. Papaz’ın ‘İsa Dirildi’ sözü sonrası da ardı ardına havai fişeklerler atılarak, diriliş kutlandı. Ortodoks inanışa göre Paskalya mumu İsa’nın karanlıkta parlayan ışık olduğunu simgeliyor. Mumlar yanınca herkes birbirini kutlamaya başladı. Kişiler diğerlerine: “Hristos anesti (İsa dirildi)” diye hitap ederlerken, diğerleri de: “Alithos anesti” (Gerçekten dirildi) diye yanıt verdiler. Kilise dışında başlayan ayin İsa’nın Dirilişi’nin ilan edilmesinin ardından kutsal yapının içinde devam etti.
ETRAFA BARUT KOKUSU YAYILDI
Ayini yöneten papazın saat tam 24:00’te "Hristos Anesti - İsa dirildi" sözlerinin ardından roket savaşı da kaldığı yerden devam etti. Her iki kilisenin çevresini barut kokusu sararken, civar havai fişek artıklarıyla doldu. Sakız Adası'nın Vrontados köyündeki roketatarlar on yıllardır sürdürdükleri parmak izlerini bu yıl da bırakmaya devam etti. Roket Savaşı etkinliğini Epos Tepesi eteklerinden adalılarla beraber izleyen turistler de bol bol fotoğraf çekerek görsel ışık şölenini ölümsüzleştirdiler.
ET YEMEME PERHİZİ SONA ERDİ
Geçtiğimiz Nisan ayında düzenlenen Apokries etkinliklerinin ardından başlayan, İsa Peygamber’in 40 gün işkence gördükten sonra çarmıha gerilmesi ve sonrasında ruhunun göğe yükselerek dirilmesini sembolize eden Paskalya dönemi boyunca süren 40 gün et yememe perhizi de 4 Mayıs akşamı gece 24:00’te sona erdi. Gece yarısı düzenlenen Kilise ayini ve kaldığı yerden devam eden Roket Savaşları’nın sona ermesinin ardından evlerine dönenler veya restoranlara gidenler “magiritsa” adında kuzu sakatatından yapılan geleneksel çorba içip, paskalya için özel olarak pişirilen çöreklerden yediler.
TÜRK TURİSTLER DE PASKALYA COŞKUSUNA ORTAK OLDU
Ertesi gün de Paskalya Pazarı olan ‘Diriliş Bayramı’nda en yeni elbiseleriyle, yeni ayakkabılarını giyerek kiliselerinde düzenlenen ayine katıldılar. Ardından evlerde kurulan uzun kahvaltı sofralarında renkli paskalya yumurtalarını tokuşturup, mayalı hamurdan yapılan mahlepli geleneksel Paskalya çöreklerinden, tavşan figürlü kurabiyelerden, 40 gün uzak durdukları peynir ve şarküteri ürünlerinden yiyerek tüm aile bireylerinin yer aldığı paskalya kahvaltısı yaptılar. Öğle yemeğinde ise bahçelerde ve piknik alanlarında kurulan kuzu çevirmeli ve Büyük Perhiz dönemi boyunca kaçınılan yiyecek ve içeceklerin yer aldığı zengin içerikli sofralarda aile ve arkadaşlarla bir araya gelerek kadehler tokuşturdular. Birbirlerine çikolatadan yapılan Paskalya tavşanları ve farklı renklere boyanan haşlanmış Paskalya yumurtaları hediye ettiler. Bayram yemeğiyle taçlanan Paskalya Bayramı kutlamaları gece geç saatlere kadar sürdü. Çeşme’den feribotlarla Sakız Adası’na geçen Türk turistler de hem muhteşem bir görsel şölen sunan Roket Savaşları’nın coşkusunu yaşadı hem de ada halkının Paskalya sevincine ortak olarak keyifli bir hafta sonu geçirdi.
Roket Savaşlarının Hikayesi:
SAPANDAN TOPA, TOPTAN HAVAİ FİŞEKE
Vrondados köyünde kökleri Osmanlı hakimiyeti dönemine kadar dayanan roket savaşı geleneği aralarında 400 metre mesafe bulunan Aziz Markos ve Panagia Erityani adlı iki kilise arasında yapılıyor. Bu savaş hem yüzyıllardır süren bir geleneği yaşatır, hem de izleyenlere görsel bir şölen sunar. Aziz Markos Kilisesi daha yenidir. Büyük bir olasılıkla cemaat kazanma çekişmesi nedeniyle iki kilisenin çocukları arasında sapanla birbirlerine taş atarak başlayan sürtüşmeye Paskalya Bayramı zamanında büyükler de katılmış. Zamanla İsa’nın dirilişi kutlamaları kiliselerin avlularına yerleştirilen toplarla yapılan atışlara bırakmış. Kutlamalar uzun yıllar top atışlarıyla sürdükten sonra 1889 yılında tehlikeli boyutlara gelince Osmanlı hem bunu önlemek, hem de adalıların ayaklanma tehlikesini ortadan kaldırmak için bu toplara el koymuş.
BU SAVAŞIN TEK GALİBİ YÜZYILLARDIR GERÇEKLEŞTİRİLEN GELENEK
Bu geleneği Osmanlı’yı rahatsız etmeden sürdürmek isteyen Sakızlılar havai fişekte karar kılmışlar. O gündür bugündür Aziz Markos Kilisesi’nin kubbesiyle, ana giriş kapısının üzerindeki Aziz Markos heykeline, karşı tarafta ise Panagia Erityani Kilisesi’nin saatine karşılıklı binlerce havai fişek fırlatılıyor. Bu havai fişeklerin hazırlanmasına ise günler hatta aylar öncesinden başlanıyor. Büyük Cumartesi günü genelde saat 21.00’de duyulmaya başlayan patlama sesleri adadaki turistleri buraya çekiyor. Saat 23.00’te ise toplu saldırıya geçilir, yarım saat içinde binlerce havai fişek ateşleniyor. 23.30’da geçici ateşkes yapılıp, rampalara yeni fişekler yerleştirilmesinin ardından kiliselere ibadete giriliyor. ‘Hristos Anesti - İsa dirildi’ sözleri duyulduğunda savaş yeniden başlıyor. Bu savaşın tek galibi ise yüzyıllardır gerçekleştirilen gelenek. Roket Savaşlarının sona ermesinin ardından savaşan iki kilise cemaati hep beraber restoranlara giderek, gece yarısı sona eren 40 günlük et yememe perhizlerini kuzu sakatatından yapılan geleneksel “Magiritsa” çorbasından içerek ve paskalya için özel olarak pişirilen çöreklerden yiyerek dostluklarını pekiştirip, Peygamberleri İsa’nın dirilişini kutluyorlar.
